یکی از اختلافات رایج میان افراد که منجر به طرح دعوا در محاکم قضایی میشود، موضوع اجرت المثل است. این مفهوم زمانی مطرح میشود که شخصی از مال، تخصص یا عمل دیگری بدون توافق قبلی یا پرداخت حق‌الزحمه استفاده کند. طبق اصل قانونی و شرعی، هرکس باعث ورود ضرر به دیگری شود، ملزم به جبران خسارت است. این اصل در قوانین ایران و حتی در آیات قرآن نیز مورد تأکید قرار گرفته است. در این مقاله به بررسی کامل مفهوم اجرت المثل، تفاوت آن با مفاهیم مشابه، شرایط دریافت و نحوه محاسبه آن می‌پردازیم.
اجرت المثل چیست؟
اجرت المثل به معنای پرداخت مبلغی معادل ارزش کار یا استفاده از مال شخص دیگر است. این مفهوم در مقابل اجرت المسمی قرار می‌گیرد. اجرت المسمی زمانی است که دو طرف قراردادی کتبی یا شفاهی دارند و مبلغ مشخصی را برای انجام کار یا استفاده از مال توافق می‌کنند. اما اجرت المثل زمانی مطرح میشود که شخصی بدون توافق قبلی از مال یا تخصص دیگری استفاده کند و مالک حق دریافت مبلغی معادل ارزش آن را داشته باشد که اغلب در دعاوی ملکی بسیار مطرح میشود.
به عبارت ساده، اجرت المثل نوعی جبران خسارت است که برای استفاده غیرقانونی یا بدون اجازه از اموال یا خدمات دیگران در نظر گرفته میشود.
اجرت المثل ایام تصرف
اگر شخصی بدون اجازه مالک، از مال دیگری استفاده کند، مالک حق دارد اجرت المثل ایام تصرف را مطالبه کند. این موضوع حتی در مواردی که استفاده‌کننده از مال منتفع نشده باشد نیز صادق است. میزان اجرت المثل با توجه به نوع مال، مدت استفاده و شرایط روز توسط کارشناس تعیین میشود.
در صورت عدم پرداخت اجرت المثل، مالک می‌تواند با طرح دعوا در دادگاه، حق خود را مطالبه کند. این حق قانونی برای مالک تضمین شده است و استفاده‌کننده ملزم به پرداخت آن است.
تفاوت اجرت المثل با اجرت المسمی
اجرت المثل و اجرت المسمی دو مفهوم متفاوت هستند. اجرت المسمی مبلغی است که دو طرف در قرارداد به توافق می‌رسند و معمولاً مربوط به آینده است. اما اجرت المثل مربوط به گذشته است و زمانی مطرح میشود که استفاده‌کننده بدون توافق قبلی از مال یا خدمات دیگری بهره برده باشد.
نکته مهم این است که اجرت المثل نوعی خسارت محسوب میشود و به آن خسارت دیرکرد تعلق نمی‌گیرد. در حالی که اجرت المسمی مبلغی است که در قرارداد مشخص شده و ممکن است شامل خسارت دیرکرد نیز باشد.
تفاوت اجرت المثل با اجور معوقه
اجور معوقه به معنای اجاره‌بهای پرداخت نشده است که مستأجر به موجر بدهکار است. این مبلغ معمولاً در قرارداد اجاره مشخص میشود و نیازی به ارجاع به کارشناسی ندارد. اما اجرت المثل خارج از قرارداد است و برای تعیین مبلغ آن، نیاز به نظر کارشناس وجود دارد.
در دعوای مطالبه اجور معوقه، مبلغ مشخص است و مستأجر ملزم به پرداخت آن است. اما در اجرت المثل، مبلغ با توجه به شرایط و نظر کارشناس تعیین میشود.
شرایط پرداخت اجرت المثل
برای دریافت اجرت المثل، شرایط خاصی باید وجود داشته باشد:
- انجام دهنده کار نباید قصد تبرع (رایگان بودن) داشته باشد.
- کار انجام شده باید در عرف جامعه دارای ارزش مالی باشد.
- کار باید به دستور شخصی انجام شده باشد که از آن بهره‌مند شده است.
- اگر این شرایط وجود داشته باشد، شخص می‌تواند با طرح دعوا در دادگاه، اجرت المثل را مطالبه کند.
نحوه محاسبه اجرت المثل
محاسبه اجرت المثل به عوامل مختلفی مانند نوع مال، مدت استفاده، شرایط روز و نظر کارشناس بستگی دارد. پس از طرح دعوا، دادگاه موضوع را به کارشناس ارجاع می‌دهد و کارشناس با بررسی شرایط، مبلغ اجرت المثل را تعیین می‌کند.
در صورت اعتراض به نظر کارشناس، موضوع به هیئت کارشناسی ارجاع میشود و در نهایت، دادگاه بر اساس نظر قطعی کارشناس، حکم صادر می‌کند.
اجرت المثل در زندگی زناشویی
در زندگی زناشویی، زن ممکن است کارهایی مانند آشپزی، نظافت و نگهداری از فرزندان را انجام دهد. اگر این کارها خارج از وظایف شرعی و قانونی زن باشد و به دستور شوهر انجام شده باشد، زن می‌تواند اجرت المثل این کارها را مطالبه کند.
برای دریافت اجرت المثل، زن باید ثابت کند که کارها را با قصد دریافت حق‌الزحمه انجام داده است. در غیر این صورت، اجرت المثل به او تعلق نمی‌گیرد.
نحوه مطالبه اجرت المثل
برای مطالبه اجرت المثل، شخص باید دادخواستی به دادگاه تقدیم کند. پس از ثبت دادخواست، موضوع به کارشناس ارجاع میشود و کارشناس مبلغ اجرت المثل را تعیین می‌کند. در صورت اعتراض به نظر کارشناس، موضوع به هیئت کارشناسی ارجاع میشود و در نهایت، دادگاه حکم قطعی را صادر می‌کند.
سخن پایانی
اجرت المثل یکی از مفاهیم مهم در حقوق مدنی است که به افراد اجازه می‌دهد در صورت استفاده غیرقانونی از مال یا خدماتشان، خسارت دریافت کنند. برای مطالبه اجرت المثل، بهتر است از مشاوره حقوقی وکیل متخصص استفاده کنید تا حقوق شما به طور کامل حفظ شود.
اگر در مورد اجرت المثل سوالی دارید یا نیاز به مشاور و وکیل حقوقی دارید، می‌توانید با وکیل پایه یک دادگستری مهسا حاجی علی محمدی تماس بگیرید.
